KEMOTERAPİ NEDİR ? 

İnsan vücudunda oluşan anormal hücrelerin büyüme ve çoğalmalarını durdurmayı veya yok etmeyi amaçlayan, doğal veya yapay maddelerden oluşan ilaçlarla yapılan tedavi biçimine kemoterapi denir.

KEMOTERAPİ HANGİ AMAÇLA UYGULANIR ? 

Hasta bireylerin ,normal hücrelerine daha az zarar verirken, vücuttaki normal olmayan hücrelerin ortadan kaldırılması veya çoğalmasının kontrol altına alınması amacı ile uygulanır. 

KEMOTERAPİ HANGİ YOLLARLA UYGULANIR ? 

Ağızdan , tablet veya kapsül şeklinde .

Kas içine veya cilt altına enjeksiyon şeklinde. 

Damar yoluyla infüzyon şeklinde.

Bölgesel olarak (organa yönelik tedavi )

Cilt altına uygulama.

Omurilik içine uygulama. 

Bazen iki, üç yolla birden ilaç verilebilmektedir.

DAMAR YOLUYLA KEMOTERAPİ UYGULAMASI SIRASINDA NELER YAPILMALIDIR ? 

Tedavi esnasında fazla hareket edilmemesi gerektiğinden rahat edilebilecek bir pozisyon alınmalıdır. 

- Tedavi uzun sürecekse kolunuzun altına destek amacı ile küçük bir yastık alabilirsiniz. 

- Tedavi başlamadan önce hemşirenin açıklamaları dikkatle dinlenmelidir. 

- Damardan iğne ile yapılan uygulamalar esnasında ağrı, kızarıklık, yanma, batma hissi duyulduğunda doktora veya hemşireye hemen haber verilmelidir. İlaç damar dışına kaçıyor olabilir. 

- İlaç uygulaması esnasında gelişecek herhangi bir sıkıntıda hemşireye veya doktora haber vererek bu durum onlara anlatılmalıdır

KEMOTERAPİYİ NEREDE ALABİLİRİM ?

Kemoterapi alanında eğitimli sağlık personelinin bulunduğu hastanelerde ilacınızı alabilirsiniz.

İLAÇ TEDAVİSİ KAÇ GÜNDÜR,HASTANEDE YATMADAN EVDEN GİDİP GELEREK KEMOTERAPİ ALABİLİR MİYİM? 

Kemoterapi genellikle en az 2, bazen 4-5 ilacın hap şeklinde ağızdan veya serum içinde damardan uygulanması şeklinde olup 4-7 gün sürelidir. Bu tedaviler genellikle 4-6 haftada bir tekrarlanır. Toplam tedavi süresi tedaviye alınan yanıta göre ayarlanır.Tabii ki poliklinikte kemoterapi alabilirsiniz ancak ,yaşlı hastalar, yüksek doz ilaç alacak olanlar,komplikasyon riski yüksek olan hastalara ,hastaneye yatırılarak tedavi alır. 

BAŞKA BİR HASTALIĞINIZ İÇİN İLAÇ KULLANIYORSANIZ ?

Kemoterapi alırken, bu ilaçlarınızı mutlaka doktorunuza danışarak kullanınız.

KEMOTERAPİDE OLUŞABİLECEK YAN ETKİLER NELERDİR ? 

Kemoterapide kullanılan ilaçların yararı olmakla birlikte maalesef istenmeyen bazı yan etkileri vardır. İstenmeyen bu yan etkiler hastaya, ailesine ve tedavi ekibine çözülmesi gereken ek sorunlara neden olmaktadır. İstenmeyen yan etkiler bazen o kadar şiddetli olmaktadır ki tedavinin kesilmesine bile neden olabilmektedir.

ALERJİK REAKSİYONLAR:

Kemoterapi ilaçlarının uygulanması esnasında veya sonrasında çeşitli alerjik reaksiyonlar olabilmektedir. Sıkıntı hissi, kaşıntı, deride kızarıklık ve kabarıklık, nefes darlığı, karın ağrısı gibi çeşitli yakınmalar olabilir. Uygulama sırasında kendinizi kötü hissettiğinizde veya herhangi bir anormal durumda, hemşirenize veya doktorunuza haber vermelisiniz.

SİNDİRİM SİSTEMİ ÜZERİNDEKİ YAN ETKİLERİ:

1 ) Bulantı ve kusma: Uygulanan tedavi sindirim sisteminde tahrişe neden olduğundan bazen ilaç verilirken, bazen de verildikten bir süre sonra bulantı, kusma ortaya çıkabilir. Bunun önlenmesi için tedavi öncesi koruyucu amaçlı ilaç verilmektedir.İlaca rağmen daha sonra bulantı yine olursa personele haber veriniz. 

2 ) Bulantı ve kusma durumlarında nasıl beslenmelisiniz ?

İlaç kullanılmasına rağmen inatçı bulantı ve kusmanız oluyorsa:

- Yeme ve içme olayını hızlı geçiştirmeyiniz. 

- Tedaviden önce ve sonra 1-2 saat bir şey yemeyiniz. 

- Kemoterapi sonrasında ilk gün sıvı ve yumuşak gıdalar tercih ediniz. 

- Öğünlerinizi az ve sık yemeye çalışmalısınız (Örn, üç ana öğünün arasına ara öğünler koyabilirsiniz). 

- Bulantı olduğu zamanlarda su ve sıvı gıdaları yemeklerinizle beraber değil, yemeklerden en az bir saat önce veya bir saat sonra içmelisiniz. 

- Yağlı, çok tatlı veya kızartılmış gıdalardan kaçınmalısınız. 

- Yenecek gıdaların ılık/soğuk veya oda ısısında bekletilmiş olmasına dikkat ediniz. 

- Kokusuz yiyecekleri tercih etmelisiniz. 

- Mümkünse bulantı dönemlerinizde yemeği kendiniz hazırlamayınız. 

·  Bulantı sırasında, elma gibi asitsiz meyve suları, kafein içermeyen sodalı içecekler faydalı olabilir. 

- Sabah bulantıları varsa kahvaltı olarak ekmek, tost, bisküvi ve kraker gibi kuru gıdaları tercih ediniz. 

- Sigara, parfüm ve yemek kokusundan uzak durup bulunduğunuz yeri sık sık havalandırınız. 

- Yemekten sonra en az 2 saat yatmayınız. 

- Bulantı ve kusmanın şiddetli olduğu dönemlerde kendinizi yemek için zorlamayınız; kusmadan en az 3-4 saat sonra sıvı gıdalarla yemeğe başlamalısınız. 

- Taşıt tutması oluyorsa kemoterapiden hemen sonra yola çıkmayınız

3 ) İştahsızlık ve tat alma bozukluğu: Bulantı ve kusma, tokluk hissi ve tat duyusunda değişiklik yeterli ve dengeli besin tüketimini engelleyerek iştahsızlığa neden olur. 

İştahsızlık durumunda ne yapmalısınız ? 

- Tedavi sırasında iştahsızlık ve tat duyusunda bozulma yakınmalarının ortaya çıkabileceğini belirtmiştik. Kilo kaybı istenmeyen bir durumdur. Bu nedenle bazen sadece canınız istediği ve tat aldığınız için değil, mecbur olduğunuz için de yemelisiniz. 

- Bol sıvı almalı ve bu sıvıların besleyici olmasına dikkat etmelisiniz (süt, ayran, meyve suları, özel çorbalar gibi). 

- Yemeklerinizin soğuk veya ılık olması kokuyu azaltabilir ve daha rahat yemenizi sağlayabilir. 

- Tedavi sırasında et ve et ürünleri çoğu kez tiksinti oluşturur. Bu durumda protein ihtiyacı süt ve süt ürünleri ile baklagiller gibi bitkisel proteinlerle karşılanabilir. 

- Gün içinde ne zaman iştahınız iyi ise o zaman en büyük öğününüzü yemelisiniz.

- Bir seferde az yemek yiyebiliyorsanız yemek aralarında atıştırma şeklinde yemeğe çalışınız. Atıştırma için yüksek kalorili yiyecekler veya eczanelerde satılan hazır, dengeli besin içeren içeceklerden yararlanabilirsiniz.

Tat alma bozukluğunda ne yapmalısınız? 

Nedeni kemoterapi ilaçlarının ağzın tat almada görevli yumuşak dokusunun hasarıdır. 

- Kemoterapi esnasında ilacın tadını ağzınızda hissediyorsanız bu sürede kraker veya katı şeker yiyebilirsiniz. 

· Genelde yemeğinizi sabahları daha iyi kaldırabileceğiniz için proteinli gıdaları bu öğünde almaya çalışmalısınız. 

- Özellikle rahat yiyebileceğiniz proteinleri (tavuk, balık, yumurta ve peynir) tercih etmelisiniz. 

4 ) Ağızda yaralar: Ağız ve boğaz içini döşeyen hücreler de kemoterapi ilaçlarından etkilenebilmektedir. Buna bağlı olarak ağrılı, kanamaya neden olabilen, kişinin beslenmesini bozabilecek yaralar açılmaktadır. Bu yaralar sıklıkla ilk hafta sonuna doğru oluşmakta ve 2-3 hafta sürmektedir. Bu gibi durumlarda hekiminizle görüşünüz.

Ağız yaraları ve yutma güçlüğü varsa ne yapmalısınız ? 

- Dişlerinizle ilgili sorunlarınız varsa, kemoterapi başlamadan önce tedavi olunuz. 

- Gerek ilaç, gerekse ışın tedavisine bağlı olarak ağız içi ve yemek borusu içindeki dokular zedelenebilir. Her gün ağzınızı kontrol etmelisiniz. 

-  Yemekle ortaya çıkan ağrı, yanma ve zor yutma yakınmaları ortaya çıkabilir. Ağrıyı azaltmak için doktorunuzla görüşüp önerilerini yerine getirmelisiniz. 

-  Ek olarak yumuşak, ılık ve asitsiz gıdaları (sütlaç, muhallebi, bebek mamaları, az pişirilmiş yumurta, peynir, püre, haşlanmış patates, makarna, muz gibi) tercih etmelisiniz. 

-   Gargaranızı düzenli yapmalı gerekirse gargara sayısını da arttırmalısınız. 

-  Bol sıvı alınız. 

- Domates, portakal, limon, greyfurt gibi ekşi ve asitli meyve sularından, çiğ sebzelerden, kuru ve sert gıdalardan (kraker, tost, ekmek kabuğu gibi), acılı, baharatlı ve çok tuzlu yiyeceklerden uzak durunuz. 

- Biraz kuru gelen yiyecekleri ve yutmanız gereken ilaçları yağlayarak yutmayı deneyiniz. 

- Diş fırçanız yumuşak olmalıdır. 

- Sigara ve alkollü içeceklerden uzak durmalısınız.

KAN HÜCRELERİ ÜZERİNDEKİ YAN ETKİLER: 

1-Kan değerlerinin düşmesi: Genellikle 2. hafta civarında ortaya çıkabilecek yan etkilerdir. Kanın içinde 3 ayrı önemli madde (hücre) vardır. Bunlar; lökosit, eritrosit ve trombositlerdir.

1. A) Lökositlerin düşmesi: Lökosit yani akyuvarlar, vücudun bağışıklık sisteminde önemli rol oynamaktadırlar. Bu nedenle kemoterapi sonrasında görülebilecek lökosit sayısında azalma veya işlev bozukluğu gelişiminde enfeksiyonlara direnç azalır. Enfeksiyon gelişiminin en önemli göstergesi ateştir. Özellikle üşüme-titreme ile birlikte görülen ateş, öncelikle enfeksiyonu düşündürür. Ateş olması durumunda yapılması gereken tek şey hekiminiz ile temasa geçmektir. Hemen kan testleri yapılıp lökositlerin düşük olup olmadığı değerlendirilmelidir

Ateşli hastalıklara yakalanmamak için neler yapmalısınız ? 

- Gün boyunca ellerin temizliğine dikkat edilmelidir. Özellikle yemeklerden önce eller iyice yıkanmalıdır. 

- Büyük tuvaletinizi yaptıktan sonra makat bölgesini iyi temizleyiniz. 

- Gıdaların temizliğinin, enfeksiyon açısından büyük önem taşıması nedeni ile yemek hazırlayan kişinin ellerini çok iyi yıkaması, kullanılan sebze ve meyvelerin yıkanmasına ve mümkünse kabuklarının soyulmasına özen gösterilmelidir. 

- Nezle, ateş, öksürük gibi enfeksiyon bulguları olanlardan uzak durunuz. 

- İçme sularınızı kaynatınız,hazır pet şişe suyu kullanınız. 

- Özellikle açıkta satılan gıdaları tüketmeyiniz, dışarıda yemek hizmeti sunulan yerlerde yemeyiniz. 

-  Yapılan kan tetkikinde lökositler (akyuvarlar) düşükse, çiğ sebze, meyve ve dışarıdan gelme pişmemiş gıda yemeyiniz, yemeklerinize karabiber ve diğer baharatları serpmeyiniz. 

- Özellikle lökositlerin düşük olduğu dönmelerde öpüşme, tokalaşma gibi yakın temaslardan kaçınınız. 

- Otobüs, kahvehane, tiyatro, alışveriş merkezi gibi kalabalık ortamlara girmeyiniz. 

- Tırnaklarınızı keserken dipten kesmemeye, cildinize hasar vermemeye dikkat ediniz. 

- Cildiniz kuruysa çatlamaması için nemlendirici kullanınız. 

- Tıraş olurken cildinizi kesmemek için tıraş makinesi kullanınız. 

- Hayvanlardan uzak durmalısınız. 

- İstirahate dikkat ediniz.

- Haftalık banyonuzu muhakkak yapmalı ve iç çamaşırlarınızı mümkünse her gün değiştirmelisiniz,mahrem yerlerinizin temizliğine özen göstermelisiniz.

- Ağız bakımına özen göstermeli ,dişlerinizi düzenli fırçalamalı ,gargaranızı yapmalısınız.

- Maske kullanmalısınız.

- Odanızda çiçek, vazo suyu, kuş kafesi gibi enfeksiyona neden olabilecek mikropları barındırabilecek şeyleri bulundurmayınız. 

- Nezle veya zatürree aşılarını yaptırmayınız, bu konuda muhakkak hekiminizle görüşünüz. 

- Lökositleriniz çok düşükse mümkünse tek ve ayrı bir odada yatmalısınız.

Enfeksiyon bulguları nelerdir? 

-  Ateşin 38° C veya üzerinde olması 

-  Üşüme ve titreme 

-  Terleme 

-  Öksürük ve balgam çıkarma 

-  Burun akıntısı, burun tıkanıklığı 

-  İdrar yaparken yanma sızı olması, sık idrara çıkma 

-  Vajinal akıntı gelmesi 

-  Göz, burun çevresinde ağrı olması 

-  Damar yolu, kateter, vücuttan dışarıya açılan yerlerde ağrı, kızarıklık, akıntı, ısı artışı olması 

- Bu gibi durumlarda hekiminizle acil olarak görüşmeniz gereklidir.

1. B) Eritrositlerin azlığı: Eritrositler (alyuvarlar), kanda oksijenin taşımasını sağlayan hücrelerdir. Kemoterapi ile kemik iliğinde bu hücrelerin yapımında azalma olur. Bu durum, Kansızlık (Anemi) olarak adlandırılır. Vücudun oksijenlenmesinde azalmaya bağlı olarak halsizlik, çarpıntı ve çabuk yorulma gibi şikayetlere neden olabilir. Bu tür yakınmalarınız olduğu zaman hekiminizle durumunuzu görüşmeniz gereklidir. Bu durumlarda; 

- İyice dinleniniz. 

- Geceleri uyumaya, gündüzleri ise mümkünse kestirmeye çalışınız. 

- Günlük aktivitelerinizi kısıtlayın. Zorunlu ihtiyaçlar dışında meşgul olmayınız. 

- Gerektiğinde işlerinize yardım etmeleri için yakınlarınızdan destek isteyiniz. 

- Diyetinize ve sıvı alımına dikkat ediniz. 

- Ani hareketlerden kaçınınız. Özellikle yatak, tuvalet, koltuk gibi yerlerden kalkarken yavaş hareket ediniz. Hızlı ayağa kalkınca baş dönmesi, göz kararması olabilir. Dikkat ediniz.

1- C) Trombositlerin azlığı: Trombositler, kanamayı kontrol altına alan pıhtılaşma olayı için gerekli kan hücreleridir. Bazı kemoterapi ilaçları bu hücrelerde düşmeye neden olabilir. Bu da kanamaya eğilimi arttırmaktadır. Bu nedenle eğer kanama yakınmalarınız varsa (idrar, dışkı, mide içeriği veya balgamda kan olması, deri ve ağız içinde nokta tarzında küçük kanama alanları veya büyük morartılar) doktorunuza başvurmalısınız

-  Tıraş olurken elektrikli tıraş makinesi kullanmalısınız. Tıraş bıçağı, makas, iğne gibi delici ve kesici aletlerden uzak durmalısınız. 

·  Diş fırçalamak için yumuşak bir diş fırçası kullanmalısınız. 

-  Bitkisel karışımlar, vitamin içeren preparatları almadan önce doktorunuzla görüşünüz. Bu ürünlerde, trombosit düzeylerini düşüren aspirin bulunabilir. 

·  Kuvvetli sümkürme ve öksürmelerden kaçınmalısınız. 

- Darbeye maruz kalacağınız aktivitelere katılmayınız ,ani hareketlerden uzak durunuz.

·  Aspirin başta olmak üzere kanamaya meyil yaratan ilaçlardan kaçınmalısınız. 

- Enjeksiyonları mutlaka doktor önerisi ile sağlık personeline yaptırmalısınız.

BOŞALTIM SİSTEMİ ÜZERİNDEKİ YAN ETKİLER:

İdrarın kımızı renkte gelmesi: Bu yakınma, idrar yollarında kanama veya ilacın idrarla atılmasına bağlı olabilir. Tedavide kullanılan bazı ilaçlar, idrar yollarında kanamaya neden olabilmektedir. Bu da ek bazı önlemlerin alınmasını gerektirebilir. Bu nedenle böyle bir yakınma olduğu taktirde hekiminiz ile görüşmeniz gereklidir.

İshal: Kemoterapinin sık olarak etkilediği organlardan birisi de barsaklardır. Ayrıca beslenmede olan değişiklikler de buna katkıda bulunabilir. İshalin nedeni kemoterapi ilaçlarının barsak hücrelerini öldürmesi veya mikroplara karşı direncin azalması nedeni ile gelişen enfeksiyonlardır. Eğer ishaliniz 24 saatten uzun sürer veya bol miktarda gelirse, şiddetli kramp tarzı karın ağrılarınız olursa hekiminizle görüşmelisiniz. Gereken durumlarda tıbbi tedavi ve tetkik yapılabilir. Doktorunuza sormadan başka tedaviler almayınız.

- Dışkının rengini ve biçimini kontrol edin, eğer bir değişiklik görüyorsanız doktorunuza haber vermelisiniz. 

-  Dışkılama sayısını da kaydedin veya aklınızda tutun. 

-  Genital bölgenizi ve ellerinizi iyice temizleyiniz. 

-  Rahatlamak için ılık oturma banyoları faydalı olabilir. 

-  Naylon çamaşır yerine pamuklu çamaşırlar giymelisiniz. 

-  Kilonuzu da takip etmeniz oldukça önemli. Kilo kayıplarınızı da doktorunuza bildirmenizde fayda vardır. 

-  Doktorunuzun önerilerine ek olarak ishal olduğunuz dönemde lifli gıdalar (çiğ sebze ve meyvalar, kepekli ekmek, kuruyemiş gibi), yağlı yiyecekler, çikolata, acılı baharatlı yemekler, turşu, alkollü içeceklerden kaçınınız. 

-  Peynir, yumurta, haşlanmış patates, pirinç lapası, makarna, muz, şeftali, ayran ve yoğurt gibi besleyici ve potasyumdan zengin gıdaları tercih ediniz. 

-  Günde en az 3 litre sıvı almanız gerekmektedir. 

-  İçecekleri yavaş içiniz ve oda ısısında olmasına özen gösteriniz. 

-  Sıcak veya soğuk içecekleri almayınız. 

-  Kolalı içeceklerden, kahve, koyu çay ve alkollü içeceklerden uzak durunuz. 

-  Dondurma başta olmak üzere süt ve süt içeren gıdalardan sakının. Bu tür gıdalar ishalinizi arttırabilir. 

-  Sık ve az yemeğe dikkat ediniz

Kabızlık durumunda neler yapmalısınız ? 

-  Bazı kemoterapi ilaçlarının yan etkisi, az yemek yeme ve hareketsizlik nedeni ile kabızlık sık karşılaşılmaktadır. 

-  Bol ve özellikle ılık sıvı gıda almaya çalışmalısınız. 

-  Özellikle sabahları bir bardak ılık su içmeniz faydalı olabilir. 

-  Posalı gıdaları (çiğ ve pişmiş sebzeler, kabuklu ve çekirdekli meyveler, komposto, kuruyemiş, kepek ekmeği ve patlamış mısır gibi) tercih etmelisiniz. 

-  Mümkün olduğunca hareketinizi arttırmalısınız. Kısa yürüyüşler faydalı olacaktır. 

-  Öğünlerinizi düzenli yemenizde bu konuda faydalı olacaktır. 

-  Dışkılama hissettiğinizde hemen tuvalete gitmelisiniz. Bu şekilde düzenli tuvalet alışkanlığı kazanmanız daha kolay olacaktır. 

- Tüm bunlara rağmen kabızlığınız sürüyorsa doktorunuza başvurmalısınız. 

Böbreklere olan etki: Bazı kemoterapi ilaçları, idrar yollarına doğrudan hasar vererek kanamaya neden olabilir. Bazı ilaçlar da böbreğin işlevini bozabilirler. Yine kemoterapiye bağlı idrar renginde geçici değişiklikler, 1-2 gün süren koku değişikliği olabilir. Bol sıvı alımı bu yan etkilerin görülme sıklığı ve şiddeti en aza indirilebilir. Günde en az 3 lt sıvı alınmalıdır. İdrar yollarını tahriş eden kahve, çay, alkollü içecekler ve baharatlı yiyeceklerden kaçınılmalıdır. Sigara içilmemeli, iki saatte bir idrar ihtiyacı giderilmeli İdrar değişikliklerine dikkat edilmelidir. 

İdrar yaparken ağrı ve sızı olması, sık idrara çıkma, idrar yapamama, idrarı tutamama, idrarın kırmızı renkte gelmesi, ateş ve üşüme titreme olduğu durumlarda hekiminizle görüşmelisiniz. 

DERİ VE TIRNAK ÜZERİNDEKİ YAN ETKİLER:

Kemoterapi sonrası deride; kızarıklık, kalınlaşma, döküntü, kuruma, dökülme ve soyulma, sivilce, güneş ışınlarına duyarlılık, tırnaklarda ise; çizgilenme, kırılma veya renk değişikliği olabilmektedir. Bu sorunlar çoğunlukla hafif olmakta ve ek tedavi gerektirmemektedir.

Deri ve tırnak değişiklikleri için ne yapmalısınız? 

- Ilık veya serin bir duş ile rahatlayabilirsiniz. 

- Güneşten korunmalısınız. 

- Sivilce oluştuğunda yüzünüzü temizleyip kurulayınız. 

- Cildiniz kuruduysa nemlendirici krem sürebilirsiniz. Kolonya, parfüm, tıraş losyonu gibi alkollü maddelerden kaçının. 

- Kaşıntılı bölgeler için hekiminizden yardım isteyiniz. 

- Kuru-kaşıntılı yerlere ıslak uygulamadan fayda görebilirsiniz. 

- Bol ve pamuklu giyecekler giymeniz faydalı olacaktır. 

- Derinizi hasara uğratacak kaşıma girişimlerinden de kaçınmanız gerekmektedir 

- Tırnaklarınızı kısa kesin ve ellerinizi temiz tutun. 

- Tırnaklarınızı su ile iş yaparken, ev-bahçe işleriyle uğraşırken korumak için eldiven giyiniz.

Saç dökülmesi: Kemoterapi ilaçlarının hepsi bu yan etkiyi yapmaz. Kemoterapinin saç hücrelerini etkilemesi ve saç büyümesini durdurması sonucunda ortaya çıkan geçici bir durumdur. Saç dökülmesi belirli bir süre devam edecek ve sonra duracaktır. Ama saçlarınız yeniden büyüyecektir. Bu nedenle üzüntüye kapılmayınız. 

Saç dökülmesinde ne yapmalısınız? 

- Bu dönemlerde eşarp veya peruk kullanabilirsiniz. 

- Kaşlarınız için kaş kalemi kullanabilirsiniz. 

- Saçlarınızı sık sık bebek şampuanı ile şampuanlayınız. 

- Perma ve saç boyama işleminden kaçının. 

- Saçlarınız uzunsa harap olmaması ve karışmaması için kestirmelisiniz. 

- Yumuşak kıl fırça kullanınız ve mümkün olduğunca az tarayıp az fırçalayınız. 

- Başınızı güneş ışınlarından, sıcak ve soğuktan, kimyasal maddelerden, saç kurutucularından korumalısınız. 

ÜREME SİSTEMİ ÜZERİNDEKİ YAN ETKİLER:

Etkilenme oranı; kullanılan tedaviye, hastanın genel durumuna ve yaşına bağlıdır. Erkeklerde; 

- Bu değişiklikler kalıcı veya geçici olarak üreme yeteneğinin kaybına neden olabilir. Bu nedenle çocuk sahibi olmak istiyorsanız muhakkak hekiminizle görüşünüz. 

- Seks işlevi genellikle kaybolmaz. Fakat sıkıntı, üzüntü, beslenme sorunları, kemoterapinin diğer yan etkileri gibi nedenlerden olumsuz etkilenebilir. 

- Tedavi sırasında doğum kontrolü yapılmalıdır. 

- Kemoterapi uygulaması sonrasında bir miktar kemoterapi ilacının sperme geçmesi nedeni ile ilacın son uygulama dozundan 48 saat sonrasına kadar prezervatif kullanılmalıdır.

Kadınlarda; 

- Kemoterapi ilaçlarından bazıları yumurtalıklardaki hücreleri etkileyerek hormon üretimini etkileyebilir. 

- Hormon üretiminin etkilendiği hastalarda adet düzensizliği, adetin kalıcı veya geçici kesilmesine neden olabilir. 

- Doğurganlık yeteneği kaybolabilir (bunda ilacın tipi, dozu, kadının yaşı gibi faktörler önemlidir). Bu nedenle çocuk istiyorsanız hekiminizle görüşmelisiniz. 

- Eğer menapoza girilirse sıcak basması yakınmasının azaltılmasında; kafein ve alkol alınmaması, egzersiz, gevşeme metotlarının uygulanması yararlı olabilir. 

- Mutlaka doğum kontrolü yapılmalıdır. 

YORGUNLUK:

Yorgunluk-Halsizlik: Yorgunluk ve halsizlik; herhangi bir şey yapmaya karşı duyulan isteksizliktir. Beslenme, uygulanan tedaviler (cerrahi, kemoterapi, radyoterapi), hastalığın kendisi, uyuma bozuklukları, ağrı, üzüntü ve kan değerlerinin düşüklüğü gibi bir çok neden bağlı olarak çıkabilmektedir. Halsizliğinizin nedeni hakkında doktorunuzla görüşebilirsiniz. 

Yorgunluk ve halsizlik varsa ne yapmalısınız? 

- Enerjinizi zorunlu ihtiyaçlarınız için saklayın. 

- Tedaviye dinlenmiş olarak giriniz. 

- Günlük aktivitelerinizi daha pratik veya kısa sürelerle yapmaya çalışınız. Mümkünse kısa yürüyüşler veya hafif egzersizler yapınız. 

- Tüm işleriniz planlı olmalı ve arada dinlenme dönemleri mutlaka olmalıdır. 

- Alkol veya kafein içeren içeceklerden uzak durunuz. 

- Aile üyelerinden yardımcı olmalarını isteyebilirsiniz. 

- Yeterli uyku ve istirahat, yavaş hareket ve iyi beslenme size oldukça yardımcı olacaktır.